ใครว่ามีตัวเลือกแล้วดี นั่นอาจไม่จริงเสมอไป เพราะตามทฤษฎี Paradox of Choice ของ Barry Schwartz พิสูจน์แล้วว่า การมีตัวเลือกมากเกินไปอาจทำให้เกิดความเครียด ความวิตกกังวล และภาวะ “อัมพาตในการตัดสินใจ” (Decision Paralysis) เพราะเรากังวลว่าจะเลือกผิดหรือพลาดโอกาสที่ดีกว่าไป
หนึ่งในการทดลองที่มีชื่อเสียงเกี่ยวกับ Paradox of Choice คือ Jam Experiment โดย Sheena Iyengar และ Mark Lepper
ซึ่งพวกเขาจัดโต๊ะชิมแยมในซูเปอร์มาร์เก็ต โดยบางครั้งให้ลูกค้าเลือกจาก 24 รสชาติ และบางครั้งให้เลือกจาก 6 รสชาติ พบว่า
แม้การมี 24 ตัวเลือกจะดึงดูดความสนใจของลูกค้ามากกว่า แต่ลูกค้ากลับซื้อน้อยลง เมื่อมีตัวเลือกมากเกินไป ในขณะที่ลูกค้าที่เจอเพียง 6 ตัวเลือกมีแนวโน้มซื้อมากกว่าถึง 10 เท่า
นอกจากนี้ คนที่เลือกจาก 6 ตัวเลือกยังพอใจกับการตัดสินใจของตัวเองมากกว่า คนที่เลือกจาก 24 ตัวเลือก ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่า เมื่อมีตัวเลือกมากขึ้น เรามักลังเลและกลัวว่าตัวเลือกอื่นอาจจะดีกว่า
นอกจากเรื่องสินค้าแล้ว Paradox of Choice ยังถูกโยงไปถึงการสินใจอื่น ๆ ในชีวิต ไม่เว้นกระทั่งการเลือกคู่!
ในบริบทของความสัมพันธ์และการเลือกคู่ ทฤษฎีนี้สามารถอธิบายได้ว่า การที่เรามีตัวเลือกมากเกินไปอาจทำให้เกิดความลังเล ไม่สามารถตัดสินใจเลือกคนที่ใช่ได้ หรือแม้แต่เมื่อเลือกแล้วก็อาจรู้สึกว่ายังมีตัวเลือกที่ดีกว่าอยู่อีก ทำให้เกิดความไม่มั่นคงในความสัมพันธ์
ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือโลกของ online dating ซึ่งเปิดโอกาสให้ผู้คนสามารถเลือกคู่ได้จากคนจำนวนมากเพียงแค่ “ปัดขวา” หรือ “ปัดซ้าย” บนแอปพลิเคชัน
เมื่อมีตัวเลือกมาก คนอาจรู้สึกว่าพวกเขาสามารถหาคนที่ “สมบูรณ์แบบกว่า” ได้เสมอ ทำให้ลังเลที่จะผูกมัดกับใครคนใดคนหนึ่ง หรือเมื่อเริ่มต้นความสัมพันธ์แล้ว ก็อาจรู้สึกว่าอีกฝ่ายยังไม่ใช่ตัวเลือกที่ดีที่สุด ส่งผลให้ความสัมพันธ์ไม่มั่นคงและเสี่ยงต่อการเลิกราได้ง่ายขึ้น